الگوی زندگی در رفتار امام حسین (ع)
خداوند متعال برای تنویر و تبیین هدایت و رسیدن به قله های سعادت، علاوه بر دستورات و کتاب های آسمانی، الگوهای عملی از جمله انبیا و اولیا و در رأس همه آنها پیامبر اکرم(ص) را معرفی فرموده است تا مردم با اقتدا به رفتار آنان راه حقیقت و راستی را به درستی تشخیص دهند. قرآن کریم در مورد اقتدا به پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لَّقَد کانَ لَکم فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ»: رسول خدا برای شما الگوی نیکویی است.» بعد از پیامبر اکرم(ص) اسوه های امت، امامان معصوم(ع) و اهل بیت آن حضرت هستند و یکی از این اسوه ها، سرور شهیدان، حسین بن علی(ع) است. خود آن بزرگوار در نامه ای به سلیمان بن صرد خزاعی و مسیب و… نوشت: «فلکم فی اسوة؛ رفتار من برای شما الگوست.» از این جهت لازم است شیعیان با اوصاف و ویژگی های آن بزرگوار آشنا شوند و خود را با ایشان همرنگ کنند. آنچه در پیش رو دارید، اشاره ای به برخی ویژگی ها و اوصاف حسین بن علی(ع)است.
خداوند متعال برای تنویر و تبیین هدایت و رسیدن به قله های سعادت، علاوه بر دستورات و کتاب های آسمانی، الگوهای عملی از جمله انبیا و اولیا و در رأس همه آنها پیامبر اکرم(ص) را معرفی فرموده است تا مردم با اقتدا به رفتار آنان راه حقیقت و راستی را به درستی تشخیص دهند.
قرآن کریم در مورد اقتدا به پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لَّقَد کانَ لَکم فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ»[۱]: رسول خدا برای شما الگوی نیکویی است.»
بعد از پیامبر اکرم(ص) اسوه های امت، امامان معصوم(ع) و اهل بیت آن حضرت هستند و یکی از این اسوه ها، سرور شهیدان، حسین بن علی(ع) است.
خود آن بزرگوار در نامه ای به سلیمان بن صرد خزاعی و مسیب و… نوشت: «فلکم فی اسوة؛[۲] رفتار من برای شما الگوست.»
از این جهت لازم است شیعیان با اوصاف و ویژگی های آن بزرگوار آشنا شوند و خود را با ایشان همرنگ کنند. آنچه در پیش رو دارید، اشاره ای به برخی ویژگی ها و اوصاف حسین بن علی(ع)است.
خدامحوری وخلوص
در پیشگاه الهی تنها اعمال خالصانه ارزش دارند، به همین جهت تمام اعمال در قرآن کریم به نوعی مقید به اخلاص و قصد قربت اند. قرآن درباره جهاد می فرماید: «الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّه…»[۳] «کسانی که در راه خداوند جهاد کردند، بالاترین درجات را دارند. ..» و درباره شهادت می خوانیم «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یرْزَقُونَ»؛[۴] «کسانی را که در راه خدا کشته شدند مرده نپندارد که نزد پروردگار خویش روزی خوارند.» درباره انفاق می خوانیم: «الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَموَالَهُمْ باللَّیلِ وَالنهَارِ سِرًّا وَعَلانِیةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عنْدَ رَبهِمْ وَلا خوْفٌ عَلَیهِمْ وَلا هُمْ یحْزَنُونَ»[۵] «کسانی که اموال خود را در بامدادان و شامگاهان و پنهان و آشکار انفاق می کنند، نزد پروردگار خویش پاداش دارند، از چیزی نمی هراسند و محزون نمی شوند.»
قرآن کسانی را به عنوان اسوه مطرح کرده که کارشان بر محور رضای خداوند بوده است، از جمله:
- از زبان حضرت ابراهیم(ع) می خوانیم: «بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگی و مرگ من، همه برای خداوند، پروردگار جهانیان است. همتایی برای او نیست و به همین مامور شده ام و من نخستین مسلمانم.»[۶]
- درباره امیرمؤمنان(ع) در قرآن می خوانیم: «ومن الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضاة الله والله رؤوف بالعباد»؛ «و از میان مردم کسانی هستند که جان خود را به خاطر خشنودی خدا می فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.»[۷]
- قرآن درباره اهل بیت(ع) می فرماید: «وَیطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکینًا وَیتِیمًا وَأَسِیرًا إِنَّمَا نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ منکمْ جزَاءً وَلَا شکورًا»[۸]: غذا[ی خود] را با اینکه به آن علاقه دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می دهند [و می گویند:] ما شما را به خاطر خدا اطعام می کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم.»
بنابراین اعمالی در پیشگاه الهی ارزش دارند که همراه با اخلاص و رضایت الهی باشند و افرادی در نزد او منزلت دارند که در مسیر رضایت حق قدم بردارند.
خلوص در روایات
۱.همه کار برای خدا:
علی(ع) فرمود: «خوشا به حال کسی که عمل و علم و دوستی و دشمنی و گرفتن و ترک کردن و سخن گفتن و سکوتش را برای خداوند خالص کرده است.»[۹]
از رجب علی خیاط نقل شده است که، «در تشییع جنازه آیت الله بروجردی رحمه الله جمعیت بسیاری آمدند و تشییع باشکوهی شد، در عالم معنا از ایشان پرسیدم که چطور شد از شما این اندازه تجلیل کردند؟ فرمود: تمام طلبه ها را برای خدا درس می دادم.»[۱۰]
پیامبر اکرم(ص)به ابوذر فرمودند: «ای ابوذر! باید در هر کاری نیت پاک داشته باشی، حتی در خوردن و خوابیدن.»[۱۱]
۲. فقط اعمال خالص:
پیامبر اکرم(ص)فرمودند: «هر عملی را خالصانه برای خدا انجام بده؛ زیرا خداوند فقط اعمالی را از بندگان می پذیرد که خالصانه انجام شده باشند.»[۱۲]
۳. اساس طاعت:
امام صادق(ع) فرمود: «اساس بندگی خداوند، راضی بودن به چیزی است که خداوند پیش می آورد؛ در آنچه بنده دوست دارد و یا ناخوشایند اوست.»[۱۳]
۴. رضایت خدا یا مردم؟:
امام حسین(ع) فرمود: «هرکسی که رضایت خدا را بخواهد هر چند با خشم مردم همراه شود؛ خداوند او را از امور مردم کفایت می کند و هر کسی که با به خشم آوردن خداوند، دنبال رضایت مردم باشد، خداوند او را به مردم وا می گذارد.»[۱۴]
رضایت الهی در رفتار حسین(ع)
از بارزترین ویژگی ها و اوصاف امام حسین(ع) این است که در تمام زندگی، گفتار و رفتار و کردارش طبق رضایت حق و در مسیر الهی بود. جز از رضای خدا دم نزد و جز خدا را ندید و جز سخن خدا را نشنید و به راستی که سراپا تسلیم الهی بود. به نمونه هایی اشاره می شود:
۱. قیام برای خدا
حضرت فرمود: «بار خدایا! تو خود می دانی آنچه از ما سر زد، رقابت برای دستیابی به سلطنت و آرزوی زیاد کردن کالای بی ارزش دنیا نبود؛ بلکه برای این بود که علم دین تو را افراشته ببینیم، اصلاح را در شهرهایت آشکار کنیم، بندگان ستمدیده ات منیت یابند و به واجبات و سنت ها و احکام تو عمل شود.»[۱۵]
۲. دنبال خشنودی خدا
امام حسین(ع) در کنار قبر پیامبر اکرم(ص) به درگاه خداوند عرض می کند: «اللهم انی احب المعروف وانکر المنکر وانا اسئلک یا ذالجلال[۱۶] والاکرام بحق القبر ومن فیه الا اخترت من امری هذا ما هو لک رضا ولرسولک فیه رضی؛[۱۷] خدایا! به راستی من معروف را دوست دارم و منکر را زشت می دارم. بزرگوارا! از تو می خواهم به حق این قبر [پیامبر اکرم] و کسی که درون آن است، در این قیام برای من آنچه را که رضایت تو و پیامبرت در آن است پیش آوری.»
۳. هر چه خدا بخواهد
پس از آنکه امام حسین(ع) از مدینه به سوی مکه حرکت کرد، در مکه سخنان زیادی ایراد فرمود. در یکی از آنها فرمود: «الحمدلله وما شاء الله ولا قوة الا بالله… رضی الله رضانا اهل البیت نصبر علی بلائه[۱۸] سپاس برای خداست، آنچه خدا بخواهد [همان خواهد بود] و قوتی جز برای خدا نیست… خشنودی خدا، خشنودی ما اهل بیت(ع) است و در مقابل بلای او صبر می کنیم.»
۴. فقط برای خدا
هنگامی که تیر به سینه حضرت اصابت کرد و به زمین افتاد فرمود: «بسم الله وبالله وفی سبیل الله وعلی ملة رسول الله[۱۹] به نام خدا و به یاد خدا و در راه خدا و بر دین رسول خدا [شهید می شوم].»
امام حسین(ع) نه تنها در لحظه شهادت زمزمه «فی سبیل الله» به زبان داشت، بلکه در صبحگاهان و شامگاهان همواره این دعا را زمزمه می کرد: «بسم الله وبالله ومن الله و الی الله وفی سبیل الله وعلی ملة رسول الله، و توکلت علی الله، ولا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم. اللهم انی اسلمت نفسی الیک، ووجهت وجهی الیک و فوضت امری الیک، ایاک اسال العافیة من کل سوء فی الدنیا والآخرة[۲۰] به نام خدا و به یاد خدا، از خداوند و به سوی او و در راه او، بر آیین پیامبر او و بر خداوند توکل کردم. نیرو و قدرتی جز به [اراده] خداوند بزرگ نیست. پروردگارا! جانم را به تو تسلیم کرده و چهره ام را به سوی تو گردانده و کارم را به تو واگذار نموده ام و از تو سلامتی از هر بدی در دنیا و آخرت را خواهانم.»
در سراسر دعای فوق خدامحوری، رضایت الهی، و خشنودی به رضایت خداوند موج می زند.
بردباری وتحمل
یکی دیگر از صفات نیکو و کلیدی انسان، صبر و بردباری است، صبر حالتی است نفسانی که اگر به حد اعلای خود برسد انسان را از بی قراری و اضطراب و شکایت از قضای الهی در برابر حوادث باز می دارد و قدرت ایستادگی در مقابل نفس و خواسته های آن را پیدا می کند و بر انجام واجبات و طاعات پایدار خواهد ماند؛ به همین جهت در منابع دینی صبر به سه قسم تقسیم شده است؛ صبر در مقابل بلاها و مصائب که نیکوست، و نیکوتر از آن صبر بر طاعت و بندگی است، و برتر از همه بردباری و استقامت در مقابل گناهان و شهوات است.[۲۱]
برد باری در قرآن
در قرآن کریم، آیات فراوانی درباره صبر و استقامت آمده است. گاهی خداوند به انبیاء و مؤمنان دستور می دهد که صبر کنید، مانند: «أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُر بِالْمَعرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکرِ وَاصبِر عَلَی مَا أَصَابَک إِنَّ ذَلِک مِن عزمِ الْأُمور»[۲۲]: در برابر مصایبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم است.»
«فَاصْبِرْ إِنَّ وَعدَ اللَّه حق»[۲۳]: صبر و شکیبایی پیشه کن که وعده خدا حق است.»
و گاهی دستور می دهد که همدیگر را به صبر توصیه نمایید، مانند «تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ[۲۴]: همدیگر را به حق و به صبر سفارش کنید.»
و گاه صابران را با زبان های مختلف مورد تشویق و بشارت قرار می دهد، مانند: «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِین»[۲۵]: به صابران بشارت ده».
«وَاللَّهُ یحِبُّ الصَّابِرِین»[۲۶]: خداوند صابران را دوست دارد.»
«إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِین»[۲۷] «براستی خداوند با بردباران است.»
و در آیه ای دستور می دهد که از صبر استمداد بجویید: «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْر[۲۸]: از صبر یاری بجویید.»
و در برخی آیات پاداش بی حساب صبر و شکیبایی را گوشزد نموده است، مانند این آیات: «وَلَنَجْزِینَّ الَّذِینَ صَبَرُوا أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کانُوا یعْمَلُون[۲۹]: و به کسانی که صبر و استقامت پیشه کردند، مطابق بهترین اعمالی که انجام می دادند پاداش خواهیم داد.»
«فِیهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ[۳۰] «چه خوب است پاداش عمل کنندگان؛ همان ها که صبر و استقامت ورزیدند.»
«انَّما یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجرَهُم بِغَیرِ حِساب[۳۱]: همانا صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند.»
بردباری در روایات
در روایات هم به تعبیرات ارزشمندی درباره صبر بر می خوریم، مانند:
- پیامبر اکرم (ص): «الصَّبْرُ کنْزٌ مِنْ کنُوزِ الجَنَّة[۳۲]: صبر گنجی از گنج های بهشت است.
- امام علی(ع): «الصَّبرُ عَونُ عَلی کلِّ اَمر[۳۳]صبر به [پیشرفت] هر کاری کمک می کند.: «ان صبرت ادرکت بصبرک منازل الابرار[۳۴]اگر صبر کنی به مقامات ابرار می رسی.»
- در روایتی می خوانیم: «والصبر راس الایمان، فلا ایمان لمن لا صبر له[۳۵]بردباری سرّ ایمان است، پس هر کسی صبر نداشته باشد، ایمان ندارد.»
- امام صادق(ع) فرمود: «ما خیلی بردباریم و شیعیان ما از ما بردبارترند، زیرا ما بر آنچه می دانیم صبر می کنیم، ولی شیعیان ما بر چیزهایی که آگاهی از [عواقب] آن ندارند شکیبایی می کنند.»[۳۶]
- از حضرت مسیح(ع) نقل شده است که فرمود: «به راستی شما به آنچه دوست دارید نمی رسید مگر با صبر و بردباری بر آنچه بد می دارید.»[۳۷]
- امام حسین(ع) فرمود: «هر کسی مصیبتی به او رسد، پس هرگاه که به یاد آن مصیبت می افتد بگوید: ما از خداییم و به سوی خدا باز می گردیم؛ خداوند در روز قیامت پاداش او را [هر مقدار که تکرار کند] به میزان پاداش مصیبتی که به او رسیده است تجدید می کند.»[۳۸]
- امام صادق (ع) درباره آثار صبر فرمود: «صبر، آنچه را که در درون بندگان از نور و صفا وجود دارد، آشکار می سازد و ناشکیبایی، آنچه را که در درون آنها از ظلمت و وحشت است ظاهر می سازد.»[۳۹]
برد باری در سیره امام حسین(ع)
اگر بناست برای صبر و صابران الگوی کامل و جامعی معرفی نمود، یکی از آنها سرور شهیدان، حسین بن علی (ع) است که صبر را با تمام اقسام و ابعادش در زندگی و رفتار خویش به بشریت نشان داد و با سرکشیدن جام تلخ صبر و بردباری، تمام ثمرات شیرین آن را در دنیا و آخرت نصیب خویش نمود. او از کودکی در مقابل فقر و نداری، مصائب مادر و پدر و برادر، ظلم های ستمگران، آوارگی از مدینه تا کربلا، تشنگی و گرسنگی، شهادت برادران و فرزندان و یاران و صدها مصیبت دیگر صبر و شکیبایی کرد تا آنجا که صبر را نیز از تحمل و بردباری خود خجل کرد.
اینک به برخی از نمونه هایی که در تاریخ و روایات به آنها اشاره شده می پردازیم:
بردباری در مقابل اهانت به جنازه امام حسن(ع)
وقتی مراسم غسل و تکفین امام حسن(ع) تمام شد، امام حسین(ع) بر آن نماز گزارد و قصد داشت برادر را در کنار قبر رسول خدا(ص) دفن کند. مروان، داماد عثمان، سوار بر قاطری شد و خود را به عایشه رساند و او را تحریک کرد که جلوی این کار را بگیرد. اندکی بعد تعدادی از مخالفان به رهبری عایشه صف کشیدند و خطاب به امام حسین(ع) گفتند: «سوگند به خدا نمی گذاریم حسن را در کنار قبر رسول خدا(ص) دفن کنید. امام حسین(ع) فرمود: «اینجا خانه رسول خدا(ص) است و تو ای عایشه یکی از همسران نه گانه آن حضرت هستی که اگر حق تو محاسبه شود به اندازه جایگاه قدم های خود از این خانه سهم داری.»
در اینجا بنی هاشم دست به شمشیر بردند و نزدیک بود جنگی پدید آید؛ اما امام حسین(ع) به خاطر عمل کردن به وصیت برادرش مبنی بر اینکه خونریزی صورت نگیرد، صبر کرد و فرمود: «الله الله ان تفعلوا وتضیعوا وصیة اخی وقال لعائشة: والله لولا ان ابا محمد اوصی الی ان لا اهریق محجمة دم لدفنته ولو رغم انفک؛[۴۰] خدا را، خدا را [پروا کنید]. مبادا کاری انجام دهید که وصیت برادرم ضایع گردد.» و خطاب به عایشه فرمود: «سوگند به خدا! اگر برادرم وصیت نکرده بود که مبادا قطره ای خون ریخته شود، او را [در کنار پیامبر(ص)] دفن می کردم، ولو اینکه بینی تو به خاک مالیده شود.» ولی عایشه و طرفداران او دست برنداشتند و با برخورد مسلحانه جنازه را تیرباران کردند.
صابران بیایند
امام حسین(ع) هر چند یاران و اصحاب معدودی داشت، ولی این گونه نبود که هر کس را به یاری دعوت کند و نصرت هر بی صبر و تحملی را بپذیرد؛ بلکه با صراحت اعلام کرد که فقط صابران بیایند و بمانند: «ایها الناس فمن کان منکم یصبر علی حد السیف وطعن الاسنة فلیقم معنا و الا فلینصرف عنا؛[۴۱] ای مردم! هر کدام از شما که می تواند بر تیزی شمشیر و ضربات نیزه ها صبر کند با ما قیام کند [و بماند] وگرنه از میان ما بیرون رود [و خود را نجات دهد].»
بردباری تا مرز تنهایی
آن حضرت در بخشی از نامه اش به محمد حنفیه نوشت: «فمن قبلنی بقبول الحق فالله اولی بالحق ومن رد علی هذا اصبر حتی یقضی الله بینی وبین القوم بالحق[۴۲] پس هرکس حقیقت مرا بپذیرد [و از من پیروی کند، راه خدا را پذیرفته و] خدا به حق اولی است و هر کس رد کند [و من را تنها گذارد] صبر می کنم تا خداوند میان من و این قوم به حق داوری کند.»
صبر بی پایان
وقتی روز عاشورا فرا رسید و فشار نظامی، تشنگی و مشکلات دیگر هجوم آوردند، یاران اطراف حسین (ع) را گرفتند و نگاه به چهره او دوختند تا ببینند چه رهنمودی می دهد. امام حسین(ع) به راستی صحنه های بسیار زیبایی از پشت پرده های صبر را به نمایش گذاشت که به برخی از موارد آن اشاره می شود:
الف) خطاب به یاران با چهره ای گشاده و با نفس آرام فرمود: «ای فرزندان کرامت و شرف! شکیبا باشید، مرگ پلی بیش نیست که ما را از مشکلات و سختی ها به سوی بهشت وسیع و نعمت های جاویدان عبور می دهد.»[۴۳]
و در جای دیگر فرمود: «ان الله قد اذن فی قتلکم فعلیکم بالصبر[۴۴] به راستی خداوند اذن کشته شدن [و شهادت شما را] داده است، پس بر شما لازم است که صبر کنید.»
ب) آن حضرت خطاب به احمد بن حسن(ع) آنگاه که بعد از جنگ آشکار برگشت و از عمو آب خواست، فرمود: «یا بنی اصبر قلیلا حتی تلقی جدک فیسقیک شربة من الماء لا تظما بعدها ابدا؛[۴۵]پسرم! مدت کمی شکیبایی کن تا جدت رسول خدا (ص) را ملاقات کنی. پس آنگاه از آبی سیرابت کند که هرگز بعد از آن تشنه نشوی.»
ج) امام حسین(ع) خطاب به علی اکبرش هنگامی که برای تجدید قوا آب خواست، فرمود: «اصبر حبیبی فانک لاتمسی حتی یسقیک رسول الله بکاسه[۴۶] عزیز دلم صبر کن؛ زیرا به زودی از دست جدت رسول خدا(ص) سیراب می شوی.»
د) آن گاه که به در خیمۀ زن ها آمد و فریاد کشید: سکینه، فاطمه، زینب، ام کلثوم، خداحافظ من هم رفتم، زن ها و بچه ها شروع به گریه کردند، حضرت خطاب به سکینه فرمود: «یا نور عینی… فاصبری علی قضاء الله ولا تشکی فان الدنیا فانیة والآخرة باقیة[۴۷] ای نور چشمم!…پس باید بر تقدیرات الهی صبر کنی و شکوه نکنی؛ چرا که دنیا ناپایدار و آخرت ماندگار است.»
ه) آخرین پرده ها از نمایش صبر حسین (ع): آن حضرت چون آهن آبدیده شده و تیغ صیقل خورده بود، هر چه بیشتر مصیبت می دید جلا و نورانیت بیشتری پیدا می کرد. حمید بن مسلم می گوید: حسین(ع) را در سخت ترین لحظه های عاشورا و جنگ دیدم. به خدا سوگند هرگز مرد گرفتار [و مصیبت زده ای] را ندیدم که فرزندان و خاندان و یارانش کشته شده باشند و در عین حال دلدار و استوارتر و قوی دل تر از آن بزرگوار باشد. چون پیادگان به او حمله می کردند، او با شمشیر بر آنها حمله می کرد و آنها از راست و چپ می گریختند؛ چنان که گله روباه از شیری فرار کند.[۴۸] آن گاه که حضرت به زمین افتاده بود و لحظات آخر عمر خویش را سپری می کرد، آخرین پرده از شکوه و صبر خویش را با این جملات به عرصه نمایش گذاشت: «صبرا علی قضائک لااله سواک یا غیاث المستغیثین ولا معبود غیرک، صبرا علی حکمک[۴۹] در برابر قضای تو صبر می کنم، خدایی جز تو نیست، ای پناهِ پناه آورندگان، و معبودی جز تو وجود ندارد، بر حکم تو صبر می کنم.»
خدمت گزاری
از دیگر اوصاف انسانی، که نشانه رشد روحی افراد است، بخشش و خدمت گزاری است. خدمت به دیگران راه میانبر ی است برای رسیدن به خدا و کمالات معنوی و همین طور راز موفقیت در همین دنیاست؛ به همین جهت در منابع دینی سخت روی خدمت گزاری و دستگیری از دیگران تکیه و تاکید شده است.
قرآن وخدمت گزاری: در فرهنگ قرآن مصادیق خدمت گزاری را در مسائلی همچون انفاق، احسان، امداد، حمایت از محرومان و مظلومان و قضای حاجت، قرض الحسنه و… می توان جستجو کرد که به برخی از آنها اشاره می شود:
- انفاق به دیگران: «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ[۵۰]: هرگز به نیکوکاری نمی رسید مگر اینکه از آنچه دوست می دارید، انفاق کنید.»
- احسان: «وَأَحسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُحسِنِین[۵۱]: احسان کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.»
- امداد دیگران: «وَتَعَاوَنُوا عَلَی البِرِّ وَالتَّقوَی[۵۲]: در راه نیکی و تقوا با هم تعاون کنید.»
- حمایت از مظلومان: «وَمَا لَکمْ لَا تُقَاتِلُونَ فی سبِیلِ اللَّهِ وَالْمستَضعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَان[۵۳]: «شما را چه شده است که در راه خدا [و برای نجات] مردان و زنان و کودکانی که [به دست ستمگران] تضعیف شده اند پیکار نمی کنید.»
سیره امام حسین (ع) وخدمت گزاری
امام حسین(ع) نه تنها انفاق و خدمت گزاری را در جامعه آن روز به نحو احسن و اعلی انجام می داد، بلکه تلاش داشت اندیشه عالی و دیدگاه بلند خویش را درباره خدمت رسانی به جامعه اسلامی القاء نماید. برای تحقق همین امر است که فرمود: «ای مردم! با ارزش های والای اخلاقی زندگی کنید و برای به دست آوردن سرمایه های سعادت شتاب کنید، کار خوبی را که برای آن شتاب نکردید به حساب نیاورید، ستایش را با کمک کردن به دیگران به دست آورید، با کوتاهی کردن سرزنش ها را به جان نخرید، اگر نیکی به کسی روا داشتید و آن شخص قدردانی نکرد نگران نباشید؛ زیرا خداوند او را مجازات خواهد کرد، و خدا بهترین پاداش دهنده و بهترین هدیه دهنده است.» آن گاه فرمود: «بدانید نیازهای مردم به سوی شما، از نعمت های پروردگار برای شما است؛ پس نعمت ها را [پس نزنید و] از دست ندهید که دچار عذاب الهی می شوید.»[۵۴]
سوتیترها:
۱.
امام حسین(ع) نه تنها در لحظه شهادت زمزمه «فی سبیل الله» به زبان داشت، بلکه در صبحگاهان و شامگاهان همواره این دعا را زمزمه می کرد: «به نام خدا و به یاد خدا، از خداوند و به سوی او و در راه او، بر آیین پیامبر او و بر خداوند توکل کردم. نیرو و قدرتی جز به [اراده] خداوند بزرگ نیست. پروردگارا! جانم را به تو تسلیم کرده و چهره ام را به سوی تو گردانده و کارم را به تو واگذار نموده ام و از تو سلامتی از هر بدی در دنیا و آخرت را خواهانم.»
۲.
امام حسین(ع) فرمود: «ای مردم! با ارزش های والای اخلاقی زندگی کنید و برای به دست آوردن سرمایه های سعادت شتاب کنید. کار خوبی را که برای آن شتاب نکردید به حساب نیاورید، ستایش را با کمک کردن به دیگران به دست آورید، با کوتاهی کردن سرزنش ها را به جان نخرید. اگر نیکی به کسی روا داشتید و آن شخص قدردانی نکرد نگران نباشید؛ زیرا خداوند او را مجازات خواهد کرد و خدا بهترین پاداش دهنده و بهترین هدیه دهنده است.»
پی نوشت ها
[۱] احزاب/۲۱.
[۲] محمدباقر مجلسی، بحارالانوار (بیروت، دار احیاء التراث العربی)، ج ۴۴، ص ۳۸۱.
[۳] بقره/۲۰ و ۲۱۸.
[۴] بقره / ۱۶۹.
[۵] بقره/۲۶۲.
[۶] انعام/۱۶۲.
[۷] بقره/۲۰۷.
[۸] هل اتی (انسان) /۷ – ۸.
[۹] محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، سیدحمید حسینی (قم – دارالحدیث، ۱۳۸۰، چاپ دوم).
[۱۰] محمدی ری شهری، کیمیای محبت (دارالحدیث، چاپ سوم، ۱۳۷۸)، ص ۱۸۵.
[۱۱] منتخب میزان الحکمه (همان)، ص ۵۲۰، روایت ۶۳۲۲.
[۱۲] همان.
[۱۳] همان، ص ۲۲۰، روایت ۲۶۱۵؛ بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۲۰۸، حدیث ۱۷.
[۱۴] همان، ص ۲۲۱، روایت ۲۶۳۷.
[۱۵] موسوعة (همان)، ص ۲۷۶.
[۱۶] همان.
[۱۷] همان، ص ۲۸۷؛ بحار، ج ۴۴، ص ۳۲۸؛ فرهنگ سخنان امام حسین(ع) (همان) ص ۳۸۵؛
[۱۸] بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۶۶؛ فرهنگ سخنان امام حسین، ص ۲۷۴؛ عوالم بحرانی، ج ۱۷، ص ۲۱۶.
[۱۹] سوگنامه آل محمد(ص)، ص ۳۵۹؛ منتهی الامال، (علمیه اسلامیه)، ج ۱، ص ۲۸۶.
[۲۰] بحارالانوار، ج ۸۶، ص ۳۱۳، حدیث ۶۵؛ فرهنگ سخنان امام حسین(ع)(همان )، ص ۳۱۶.
[۲۱] بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۹۳.
[۲۲] لقمان/۱۷.
[۲۳] غافر/۵۵.
[۲۴] عصر/۳.
[۲۵] بقره/۵۵.
[۲۶] آل عمران/۱۴۶.
[۲۷] بقره/۱۵۳.
[۲۸] بقره/۴۵.
[۲۹] نحل/۹۶.
[۳۰] عنکبوت /۵۸.
[۳۱] زمر/۱۰.
[۳۲] محجة البیضاء، ج ۷، ص ۱۷.
[۳۳] غررالحکم، حدیث ۷۶۵.
[۳۴] همان، ح ۳۷۱۳.
[۳۵] بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۱۸۳ و ج ۷۱، ص ۶۷ و ۹۲؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۹۰۳.
[۳۶] کافی، ج ۲، ص ۹۳؛ وافی، ج ۴، ص ۳۴۰؛ بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۲۱۶ و ج ۷۱، ص ۸۰ و ۸۴.
[۳۷] محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، سیدحمید حسینی (قم، دارالحدیث، ۱۳۸۰) ص ۲۸۷،
[۳۸] کنز العمال، متقی هندی، ج ۳، ص ۳۰۰. معجم الکبیر، ج ۳، ص ۱۳۱؛
[۳۹] بحارالانوار، ج ۶۸، ص ۹۰، ح ۴۴.
[۴۰] اصول کافی، ج ۱، ص ۳۰۲، حدیث ۳؛ بحار، ج ۴۴، ص ۱۷۴؛
[۴۱] فرهنگ سخنان امام حسین(ع) (همان)، ص ۴۴؛ ینابیع المودة، ص ۴۰۶.
[۴۲] بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۲۹؛ عوالم بحرانی، ج ۱۷، ص ۱۷۹؛
[۴۳] لهوف، ابن طاووس، ص ۲۶؛ کشف الغمة، اربلی، ج ۲، ص ۲۹؛
[۴۴] معانی الاخبار، صدوق، ص ۲۸۸؛ کامل الزیارات، ص ۳۷؛
[۴۵] موسوعه (همان) ص ۴۶۹؛ ینابیع المودة، ص ۴۱۵؛ ناسخ التواریخ، ج ۲، ص ۳۳۱.
[۴۶] مقاتل الطالبین، ص ۱۱۵؛ بحار، ج ۴۵، ص ۴۵؛ اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۷؛
[۴۷] ناسخ التواریخ، ج ۲، ص ۳۶۰؛ اسرارالشهادة، دربندی، ص ۴۲۳؛
[۴۸] ترجمه ارشاد مفید، ج ۲، ص ۶۱۶؛ لهوف، ص ۱۱۹.
[۴۹] اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۱۰.
[۵۰] آل عمران/۹۲ و ر. ک: بقره/۲۵۴، بقره /۲۷۲، حدید/۷، سبا/۳۹.
[۵۱] بقره/۱۹۵ و نحل/۱۶ و زمر/۱۰.
[۵۲] مائده /۲.
[۵۳] نساء/۷۵ و ۹۸.
[۵۴] کشف الغمة، ج ۲، ص ۲۹؛ بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۲۱، حدیث ۴؛